İnsan Sesine En Yakın Müzik Aleti: Theremin
Theremin, yirminci yüzyılın ilk on yılında, radyo mühendisleri, radyo vakum tüpleriyle deney yaparken, tesadüfen, darbe frekansı ilkeleri ile keşfediliyor.
Teremin elektronik müziğin atası olarak biliniyor. Çalarken temas gerektirmeyen bir alet. İsmini mucidi olan Rus Profesör Lev Sergeivitch Theremin’den alıyor. 1928’de mucidi tarafından patenti de alınıyor. Gerçek adı Termenvox veya Aetherphone. Daha sonra diller arasında değişerek günümüze “Theremin” adıyla geliyor.
Theremin nasıl çalınıyor?
Dokunmadan çalınan ilk müzik aleti olan ‘theremin’in ses dalgaları iki metal anten arasında oluşuyor ve bu antenler aleti çalan kişinin el pozisyonlarını algılıyor. Metal antenler arasında müzik oluşturmak için bir elle titreşim dalgaları gönderiliyor, diğer elle de sesin seviyesi ayarlanıyor.
Ellerin kullanımıyla oluşturulan elektrik sinyalleri Theremin üzerinde büyütülüyor ve hoparlöre iletiliyor. Theremin’i kullanırken elleriniz biraz titrer veya yanlış hareket ederse bütün müzik bozulabiliyor.
Ses oluşturmak için büyük bir koordinasyon gerektiren bu enstrüman, öğrenilmesi en zor olan müzik aletleri arasında yer alıyor. Enstrümanı çalan kişiye ise ‘Thereminist’ deniyor.
Dünyada örnekleri
Dünyada Theremin’i en iyi çalan kişi olarak müzisyen Clara Rockmore kabul ediliyor. Clara Rockmore dışında Theremin, ünlü müzisyenler ve besteciler tarafından da kullanılıyor. İlk olarak 1931 yılında besteci Dmitri Shostakovich tarafından filmlere giriyor.
Rus besteci Shostakovich’in sessiz bir film olarak planlanan “Odna (Alone)” filminde kullanılan bu enstrümanın ezgileri filme ürkütücü bir hava katıyor. Amerika’nın ünlü gerilim filmleri yönetmeni Alfred Hitchcock’un filmlerinde de sıkça kullanılıyor.
1940’lı yıllarda, aynı zamanda Jimmy Page ve Led Zeppelin gibi adını tarihe yazdırmış müzisyenler ve gruplar tarafından da kullanılıyor. 1950’li yıllarda, Rus profesörden sonra Robert Moog bu aleti daha fazla geliştirerek elektronik müziğin kurucusu olarak tarihte yerini alıyor. 1960 yılında ürettiği Synthesizer’ın tasarımında büyük ölçüde thereminden esinleniyor.Yazdığı makaleler ile de geleceğin theremin tasarımcıları için önemli bir kaynak oluşturmuş oluyor. Bugün hala ‘Moog Theremin’ler dünyanın en çok satılan ve tercih edilen thereminleri.
Bu aletin kullanıldığı en ünlü bestelerden biri ‘Beach Boys’un ‘Good Vibrations’ parçasıdır. Ünlü Fransız müzisyen Jean Michel Jarre gerek ‘Oxygen’ albümünde gerekse diğer parçalarda, theremini çok güzel bir şekilde kullanmış.
Türkiye’de ‘theremin’i kullanan isim ise Meczup adıyla tanınan Cihan Gülbudak. Cihan, Türkiye’nin ve dünyanın sayılı thereministlerinden biri.
Meczup bir ropörtajında bu aleti çalmaya nasıl başladığını şu sözlerle anlatıyor:
“2006 yılında, o vakte kadar kaydettiğim sokak ve çeşitli gürültülerle yaptığım ses kolajları olarak hayat bulmuş bir projeydi. Enstrüman çalmayı çok istedim, çok da denedim, ancak benim de sonradan varlığını öğrendiğim bir hastalık “dokunmama” engel oluyordu. Pek çok enstrüman, tellerinde ya da cilalarında nikel ya da krom veya bunların alaşımını barındırıyor. Bu maddelere alerjim olduğu için bir enstrümanı ustalaşacak kadar etüt edemedim. Uzun süren temaslarda cildim su topluyor, kaşınıyor ya da tehlikeli biçimde kızarıyordu. Bu yüzden, uzun zaman sadece ses kaydettim. Daha sonra bu seslerin formunu bozarak müzik yapma yoluna gittim. Hayatımda müzikle ilgim sadece bu olacak sanırken theremini keşfettim ve sonrasında theremin hayatımın yarısı oldu. Ve sanırım uyumsuz bir tip sayıldığımdan hep tek kişilik bir proje oldu Meczup.
Neden Meczup diye sorduklarında da: “Bana uzun zaman önce bir dost meclisinde, deli dolu bir Antakyalı dostum bu lakabı uygun görmüştü. O gün bugündür Meczup kaldı adım” diyor.
Bu büyülü enstrümanın anlatımını, Cihan Gülbudak tarafından çalınan bir Radiohead parçası olan ‘Exit Music’ örnek videosu ile sonlandırıyorum. Linki de aşağıya bırakıyorum. Hepinize iyi dinlemeler…
